Opracowanie MCK Sokół | Małopolska
Torokary, Świcaky i Pupkary
Kraj: Polska
Region: Małopolska
Typ inspiracji: Zwyczaje kulturowe
Inspiracja
Ubiory charakterystyczne dla członków jakiejś wspólnoty (np. parafii, wsi czy grupy etnograficznej) często stawały się źródłem nazw i przezwisk, często humorystycznych lub złośliwych, nadawanych ich właścicielom przez sąsiadów lub badaczy. Tak było w przypadku „Czuhańców”. Taką nazwą Wincenty Pol, dziewiętnastowieczny badacz Karpat, określił Łemków, czyli górali rusińskich zamieszkujących Beskidy. Nazwę wywiódł od czuhy – wierzchniego okrycia, które wyróżniało łemkowskich mężczyzn. Zamożni gazdowie, często także ich dorośli synowie, zakładali czuhanie na większe święta do cerkwi czy ważniejsze jarmarki, traktując ten efektowny i kosztowny ubiór jako oznakę prestiżu. Chuha była także obowiązkowym elementem stroju ślubnego. Zdarzało się, że nie dość majętny kawaler musiał ją pożyczyć. Nie uchodziło to uwagi weselników, którzy komentowali fakt złośliwymi śpiewkami: „Szkoda tia Marysiu, szkoda tia za nieho. Czuha pożyczona i hunia ne jeho”. Podczas zaślubin panna młoda starała się przyklęknąć czuhę przyszłego męża, żeby po ślubie nad nim panować.
Czuha to szeroki płaszcz z brązowego sukna samodziałowego, czyli tkanego na domowym warsztacie i spilśnianego w foluszu. Miała archaiczny, archaiczny krój poncho podłużnego i duży, prostokątny kołnierz opadający na plecy. W razie niepogody kołnierz można było związać lub spiąć, by służył jako kaptur. Czuhę najczęściej zarzucano na ramiona jak pelerynę. Szerokie rękawy, zszyte dołem, służyły wówczas jako kieszenie lub małe podróżne sakwy.
Po sposobie wykończenia i zdobienia czuhy można było rozpoznać, z której części Łemkowszczyzny pochodzi jej właściciel. Na zachodzie regionu kołnierz i rękawy czuhy były ozdobione trzema poziomymi pasami, wtkanymi z białej przędzy i zakończone długimi frędzlami – „torokami”. Dlatego wśród sąsiadów mieszkańcy tych otrzymali przezwisko „Torokary”. Znacznie dłuższe troki zdobiły czuhy ze środkowej Łemkowszczyzny, kojarzyły się one ze świeczkami, co dało początek nazwie „Świcaky”. Dalej na wschód, czuhy miały kołnierze w formie krótkich pelerynek o krawędziach obszytych sznurkiem układanym w pętelki nazywane „pupki” lub „cycki”. Na mieszkańców tych wsi mówiono „Pupkary” lub „Cycaky”.
Łemków w paradnych czuhach utrwalił na fotografiach m.in. Roman Reinfuss. Największa kolekcja zdjęć badacza znajduje się w zbiorach Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Czyha z „torokami”, pochodząca z przełomu XIX i XX w. to jedne z eksponatów w kolekcji strojów ludowych w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu.
Widzisz błąd? Znasz więcej informacji? Zgłoś nam to.
Napisz do nas.