Historia Rusinów na Słowacji

Według założeń historyków chrześcijaństwo przynieśli Rusinom podróżujący na Wielkie Morawy Tesaloniczanie Cyryl i Metody. Wsie i osady rusińskie na terenach żup: Užská, Zemplinská, Šarišská i Spišská nabyło w XI wieku Królestwo Węgierskie, a jednocześnie łemkowski Rusini na północ od Karpat zostali przejęci przez Królestwo Polskie.

W czasie, gdy plemiona staro węgierskie wkraczały do ??Panonii, Rusini znajdowali się wraz z księciem Laborcem na terenie wschodniej Słowacji. Wiarygodność wydarzeń z XIII wieku potwierdza zapis kronikarza Anonyma, który pracował na dworze króla Beli III. Najnowsze badania mówią, że Rusini byli potomkami Białych Chorwatów i wędrując znad brzegów Dniestru dotarli na tereny regionów Stara Lubowla, Svidník, Medzilaborce, Snina i Humenné.

Po śmierci księcia Laborca Rusini zamieszkiwali tereny przygraniczne graniczące z Wielkimi Morawami. W regionie dominowały niedostępne lasy, przeplatane rzekami i strumieniami. Po łacinie nazywano go Marchia Rutenorum (słow. Krajná Ruská). Do dziś zachowały się nazwy wsi o podobnych nazwach, takie jak: Krajná Poľana, Krajná Porúbka, Krajne Čierno itp.

W XIV wieku rozpoczął się napływ ludu pasterskiego z Bałkanów, kolonizacja wołoska. W rezultacie część ludności rusińskiej „została wołoską”, a nazwiska Valasi – Rusini pojawiły się nawet w starych dokumentach. Stopniowo termin Valasi przestał mieć charakter etniczny i wyrażał sposób życia i gospodarowania, który koncentrował się na hodowli owiec.

W XVI wieku tereny Rusinów Karpackich stały się frontem liniowym wojen turecko-austriackich i antyhabsburskich powstań szlachty węgierskiej. Kryzys Kościoła katolickiego dotknął rusińską Cerkiew Prawosławną, która zjednoczyła się z Kościołem rzymskokatolickim. Wydarzenia te doprowadziły do ??powstania Kościoła unickiego (podporządkowanie administracyjne Watykanowi, ale zachowanie obrządku cerkiewnosłowiańskiego). Kościół unicki został uznany przez papieża w 1771 roku za Kościół greckokatolicki i póżniej odegrał progresywna rolę w kształceniu systemu szkolnego.

Twarzami rewolucji w latach 1848 – 1849 stali się Adolf Dobriansky i Aleksander Duchnowicz, którzy są autorami pierwszego rusińskiego programu politycznego. Przyłączenie Rusinów do Czechosłowacji odbyło się na podstawie warunku powstania pewnej formy samorządu. W latach 1918 – 1939 Ruś Podkarpacka miała gubernatora rusińskiego. Rusini z okolic Preszowa należeli do słowackiej administracji. Rusińskie odrodzenie narodowe trwało zaledwie niecałe 20 lat, gdyż w 1867 roku nastąpiła madziaryzacja mniejszości narodowych. Okres ten kojarzy się z protestami, emigracją do USA i zalążkiem ruchu na rzecz odbudowy Cerkwi Prawosławnej (rusińskiej).

W Czechosłowacji po I wojnie światowej naród ten doświadczył drugiego odrodzenia narodowego. Najbardziej widoczne było to w oświacie i kulturze. Zbudowano gęstą sieć szkół „ruskich” (275 ludowych, 41 elementarnych, 4 gimnazja), w których nauczano po rusińsku z podręczników rusińskich. Tragedią było przesiedlenie 12 400 Rusinów wschodnio słowackich na terytorium ukraińskiego Wołynia. Na początku lat 50 miano Rusin i rusińska narodowość stopniowo znikało z życia publicznego na podstawie rozporządzeń rządowych. W latach 1952 i 1953 rusińskie szkoły siłą przeszły na orientację ukraińską. Doszło do prześladowań obywateli, którzy mimo zakazu podawali się za Rusinów. Władze zmusiły ich do przytaczania narodowości ukraińskiej i groziły powojennymi deportacjami do ZSRR – co drastycznie zmniejszyło liczbę Rusinów.

Na Słowacji narodowość rusińska została przywrócona dopiero po 1989 roku. Dużym krokiem była kodyfikacja rusińskiego języka w 1995 roku, która zapoczątkowała nowy rozwój rusińskiej kultury, literatury, ale także mediów – z wyjątkiem rusińskiego szkolnictwa, które u nas nie zostało odnowione.